Բագրատունիներ

Բագրատունիների ժառանգական տիրույթը Բարձր Հայք նահանգի Սպեր գավառն էր, իսկ Արշակունիների թագավորության վերացումից (428 թ.) հետո՝ նաև Այրարատ նահանգի Կոգովիտ գավառը՝ Դարույնք ամրոցով: 

V դարի վերջին Սահակ Բագրատունին դարձել է Հայոց մարզպան:VII դարում հայտնի էր Հայոց իշխան Աշոտ Բագրատունին: Բագրատունիների արքայատան և թագավորության (885–1045 թթ.) հիմնադիր արքան Աշոտ Ա Մեծն է:Պատմիչի խոսքով՝ Աշոտին պակասում էր միայն թագավորական թագը:  869 թ-ին կաթողիկոս Զաքարիա Ա Ձագեցու նախաձեռնությամբ հրավիրված հայ իշխանների ժողովը վճռել է Աշոտին հռչակել թագավոր և Հայաստանի թագավորությունը ճանաչելու պահանջով դիմել է խալիֆին: Սմբատ Ա-ն մայրաքաղաքը Բագարանից տեղափոխել է Երազգավորս: 909 թ-ին Ատրպատականի ամիրա Յուսուփը Վասպուրականի Գագիկ և Գուրգեն Արծրունի իշխանների օգնությամբ ներխուժել է Բագրատունյաց թագավորություն: Հնգամյա պայքարից հետո Սմբատ Ա-ն հարկադրված հանձնվել է Յուսուփին, որը, դրժելով խոստումը, գլխատել է արքային: 

Բագրատունյաց թագավորության վերելքն իր գագաթնակետին է հասել Սմբատ Բ-ի եղբայր Գագիկ Ա-ի օրոք (989–1020 թթ.):

Հովհաննես-Սմբատի մահից հետո բյուզանդական զորքերը ներխուժել են Հայաստան (1042 թ.), պաշարել Անին: Հայոց զորքն ու մայրաքաղաքի բնակիչները սպարապետ Վահրամ Պահլավունու գլխավորությամբ ջախջախել են թշնամուն և թագավոր հռչակել Աշոտ Դ-ի որդի Գագիկ Բ-ին:

արքայացանկը

Աշոտ Ա Մեծ (885–890 թթ.),

Սմբատ Ա (890–914 թթ.),

Աշոտ Բ Երկաթ (914–929 թթ.),

Աբաս (929–953 թթ.),

Աշոտ Գ Ողորմած (953–977 թթ.),

Սմբատ Բ (977–989 թթ.),

Գագիկ Ա (989–1020 թթ.),

Հովհաննես-Սմբատ (1020–41 թթ.),

միաժամանակ՝ Աշոտ Դ (1022–40 թթ.),

Գագիկ Բ (1042–45 թթ.)